Duszpasterstwo rodzin w Kościele katowickim[42]
Wstęp
- Człowiek stworzony na obraz i podobieństwo Boga (por. Rdz 1,27) został przez Niego powołany do życia w miłości. Najbardziej powszechną drogą realizacji tego powołania jest małżeństwo i oparta na nim rodzina. Samo zaś małżeństwo, podniesione przez Chrystusa do godności sakramentu, staje się dla wierzących widocznym znakiem Jego miłości do Kościoła (por. Ef 5,21–33). Rodzina jest pierwszą i z wielu względów najważniejszą drogą Kościoła[43]. Dlatego małżonkowie wezwani są do budowania domowego Kościoła poprzez miłość małżeńską i rodzinną, wspólne rozważanie słowa Bożego, przeżywanie sakramentów i modlitwy, kształtowanie rodzinnych uroczystości w duchu chrześcijańskim. Ich powołaniem jest świadczenie o wierze czynem i słowem – zwłaszcza wobec małżonka, dzieci i najbliższej rodziny oraz w środowisku sąsiedzkim i zawodowym[44]. Sakrament umacnia małżonków w służbie wobec siebie nawzajem oraz uzdalnia ich do obejmowania posługą innych poprzez troskę o życie, a w szczególności przez odpowiedzialne wychowanie dzieci, wsparcie rodzin potrzebujących pomocy, troskę o osoby starsze i chore, angażowanie się w życie wspólnoty parafialnej i społeczności świeckiej. W życiu rodziny uczestniczą też dziadkowie oraz inni krewni – przede wszystkim ci, którzy nie posiadają lub już nie wychowują własnego potomstwa; swymi darami duchowymi, poświęconym czasem i uwagą mogą oni wspierać małżonków w ich rolach wychowawczych czy społecznych.
- Ze względu na to, że Kościół katowicki zawsze stawiał rodzinę w centrum swej działalności duszpasterskiej, należy dołożyć starań, aby rodzina – jakże często stanowiąca przedmiot duszpasterstwa – stawała się coraz bardziej jego podmiotem, by była aktywna apostolsko. Wtedy to będzie w niej wzrastać odpowiedzialność za samą siebie, za przyszłość Kościoła lokalnego i przyszłość społeczeństwa. Wspomnianemu celowi służy też duszpasterska troska o małżeństwa i rodziny, prowadząca do budzenia, rozwijania i ugruntowania wiary w rodzinach[45], do umacniania więzi z Bogiem i więzi wewnątrz rodziny, do wspierania rozwoju małżeństw i rodzin oraz do wspomagania ich, zwłaszcza gdy przeżywają kryzysy. Sposoby realizacji tych zamierzeń są w Kościele katowickim uwarunkowane okolicznościami, w jakich żyją współcześnie małżeństwa i rodziny na Śląsku. Na ich sytuację oddziałują złożone procesy społeczne – niosące skutki zarówno pozytywne, jak i negatywne. Dlatego priorytetem działań duszpasterskich w archidiecezji katowickiej powinno być duszpasterskie towarzyszenie małżonkom od pierwszych miesięcy i lat ich wspólnego życia, głównie poprzez tworzenie małych grup dla wspólnej modlitwy oraz dzielenia się słowem Bożym i jego działaniem w życiu małżeńskim i rodzinnym, co może wzmacniać umiejętność rozpoznawania woli Bożej w życiu rodziny i otwierać przestrzeń na jej realizację.
- Ważne są również: odpowiednie przygotowanie do sakramentu małżeństwa[46]; ewangelizacja osób proszących o ślub kościelny, które wprawdzie są ochrzczone, ale zaniedbane religijnie lub niewierzące[47]; pomoc[48] małżonkom i rodzinom w sytuacjach trudnych i kryzysowych[49]. Natomiast w ramach duszpasterstwa rodzin w sytuacjach szczególnych i nieprawidłowych[50]:
- małżonków żyjących samotnie zachęca się do trwania w wierności małżeńskiej i życiu sakramentalnym oraz do korzystania ze wsparcia duszpasterskiego,
- osoby żyjące w związkach niesakramentalnych pomimo braku przeszkód zrywających, które czynią ich niezdolnymi do ważnego zawarcia małżeństwa, wzywa się do podjęcia kroków prowadzących do poznania wartości małżeńskiego przymierza podniesionego przez Chrystusa do godności sakramentu oraz wspiera się ich i ich rodziny na drodze do zawarcia sakramentalnego małżeństwa,
- osoby żyjące w związkach niesakramentalnych, a niemogących zrealizować pragnienia zawarcia małżeństwa sakramentalnego na skutek przeszkody węzła małżeńskiego (por. kan. 1085 § 1 Kodeksu prawa kanonicznego) zachęca się do dbałości o niesakramentalne formy umacniania więzi z Chrystusem i Kościołem, do pielęgnowania wartości rodzinnych oraz – o ile to możliwe – do wejścia na drogę, która pozwoli na powrót do życia sakramentalnego[51].
Zarządzenia i zalecenia
Duszpasterstwo małżeństw i rodzin w archidiecezji katowickiej
- Zarządza się realizację przez Wydział Duszpasterstwa Rodzin następujących zadań[52]:
a. wspieranie parafii poprzez przygotowywanie materiałów pomocniczych do parafialnego duszpasterstwa małżonków i rodzin, w szczególności opartych na doświadczeniu ruchów lub stowarzyszeń, w których wzrastają małżeństwa i rodziny;
b. nabór, stałą formację oraz rozwijanie wiedzy i umiejętności doradców życia rodzinnego posługujących w archidiecezji katowickiej oraz weryfikację ich kompetencji poprzez wizytację ich posługi[53], związaną z udzielaniem i przedłużaniem misji kanonicznej;
c. współpracę z dziekanami i dekanalnymi duszpasterzami rodzin oraz inspirowanie i wspieranie działań parafialnych, dekanalnych, rejonowych i archidiecezjalnych na rzecz małżeństw i rodzin;
d. systematyczną weryfikację i uaktualnianie form bliższego i bezpośredniego przygotowania do małżeństwa oraz sposobów działania duszpasterstwa małżeństw;
e. ewaluację przygotowania bliższego i bezpośredniego do małżeństwa przez ankiety opracowywane przez Wydział Duszpasterstwa Rodzin (wyniki ewaluacji udostępnia się Wydziałowi Duszpasterstwa Rodzin, dziekanowi, dekanalnemu duszpasterzowi rodzin oraz proboszczowi);
f. dbałość o dostępność i jakość poradnictwa rodzinnego w archidiecezji katowickiej;
g. rozwijanie profesjonalnych struktur formacji i wsparcia małżeństw i rodzin (przede wszystkim tych, które doświadczają różnorakich wyzwań i trudności)[54], a zwłaszcza Archidiecezjalnej Specjalistycznej Poradni Rodzinnej oraz utworzenie (do roku po zakończeniu Synodu) rejonowych specjalistycznych poradni rodzinnych[55];
h. współpracę z ruchami i stowarzyszeniami działającymi na rzecz małżeństwa i rodziny[56].
- Zarządza się coroczne uwzględnianie tematyki duszpasterstwa małżeństw i rodzin w ramach formacji stałej prezbiterów (we współpracy z Wydziałem Duszpasterstwa Rodzin).
- Zarządza się powołanie przy Wydziale Duszpasterstwa Rodzin Rady Wydziału Duszpasterstwa Rodzin. Radę powołuje dyrektor Wydziału. Celem Rady jest diagnozowanie aktualnych potrzeb duszpasterskich małżeństw i rodzin archidiecezji katowickiej oraz wytyczanie nowych kierunków i celów duszpasterskich.
- Zaleca się współpracę Wydziału Duszpasterstwa Rodzin z Wydziałem Teologicznym Uniwersytetu Śląskiego w zakresie: opracowywania programów nauczania realizowanych w ramach Wydziału Duszpasterstwa Rodzin, zgłaszania przez Wydział Duszpasterstwa Rodzin nowych propozycji dotyczących programu kształcenia na kierunku nauki o rodzinie, współpracy w ramach badań naukowych czy studiów podyplomowych.
- Zaleca się współpracę Wydziału Duszpasterstwa Rodzin z innymi podmiotami i organizacjami działającymi na rzecz rodziny, ze szczególnym uwzględnieniem samorządów (również w zakresie przygotowania do małżeństwa).
- Zaleca się Wydziałowi Duszpasterstwa Rodzin wypracowanie wskazań dla proboszczów do pracy z osobami i rodzinami dotkniętymi skutkami emigracji zarobkowej.
Duszpasterstwo małżeństw i rodzin w dekanacie
- Zarządza się koordynowanie duszpasterstwa małżeństw i rodzin w dekanacie przez dekanalnego duszpasterza rodzin przy wsparciu dziekana danego dekanatu.
a. Dekanalnego duszpasterza rodzin powołuje Arcybiskup Metropolita Katowicki na wniosek dyrektora Wydziału Duszpasterstwa Rodzin.
b. Do zadań dekanalnego duszpasterza rodzin należą:
- podejmowanie dekanalnych inicjatyw duszpasterskich na rzecz małżeństw i rodzin,
- koordynacja przygotowania bliższego i bezpośredniego do małżeństwa oraz nadzór nad nim w parafiach dekanatu,
- dbanie o dostępność i jakość poradni życia rodzinnego w dekanacie, promocja rejonowych specjalistycznych poradni rodzinnych,
- współpraca z Wydziałem Duszpasterstwa Rodzin oraz ruchami i stowarzyszeniami działającymi na rzecz małżeństwa i rodziny.
- Zaleca się duszpasterzom (zwłaszcza dekanalnym duszpasterzom rodzin oraz duszpasterzom młodzieży) organizowanie rekolekcji weekendowych w ramach przygotowania bliższego do małżeństwa.
Duszpasterstwo małżeństw i rodzin w parafii
- Proboszcz powinien podejmować w szczególności następujące działania:
a. organizować przygotowanie bliższe i bezpośrednie do sakramentu małżeństwa;
b. prowadzić poradnię życia rodzinnego;
c. integrować rodziny w parafii[57];
d. organizować katechezę dla rodziców – na przykład przed pierwszą komunią świętą ich dzieci, przed bierzmowaniem (przynajmniej dwa razy w cyklu przygotowania);
e. współpracować z dekanalnym duszpasterzem rodzin, Wydziałem Duszpasterstwa Rodzin oraz ruchami i stowarzyszeniami działającymi na rzecz rodziny, towarzysząc głównie młodym małżeństwom i małżeństwom w kryzysie.
- Zaleca się proboszczom organizowanie duszpasterstwa małżeństw i rodzin będących w sytuacjach wyjątkowych lub nieprawidłowych (rodziny rozbite, związki niesakramentalne, konkubinaty).
- Zaleca się proboszczom angażowanie doradców życia rodzinnego, którzy w sposób kompleksowy[58] podejmują posługę na rzecz rodzin parafii lub dekanatu.
- Zaleca się współpracę parafii z innymi podmiotami i organizacjami działającymi na rzecz rodziny, ze szczególnym uwzględnieniem samorządów (również w zakresie przygotowania do małżeństwa).
Inne
- Zadania duszpasterstwa rodzin w sposób bardziej szczegółowy określają Zasady duszpasterstwa rodzin w archidiecezji katowickiej, które powinny być uaktualnione po II Synodzie Archidiecezji Katowickiej.
Powyższe wskazania należy interpretować zwłaszcza w kontekście następujących dokumentów:
- Sobór Watykański II:
- Konstytucja dogmatyczna o Kościele „Lumen gentium”, nr 11, 12, 35;
- Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym „Gaudium et spes”, nr 46-52, 93;
- Dekret o apostolstwie świeckich „Apostolicam Actuositatem”, nr 11;
- Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim „Gravissimum Educationis”, nr 3.
- Kodeks prawa kanonicznego, kan. 834-848; 1055-1165.
- Katechizm Kościoła katolickiego, nr 1601-1666; 1691-1698; 2331-2359; 2360-2400; 2514-2533.
-
- Paweł VI:
- Encyklika „Humanae vitae”.
- Jan Paweł II:
- Encyklika „Evangelium vitae”;
- Adhortacja apostolska „Familiaris consortio”;
- List „Mulieris dignitatem” (1988);
- List do Rodzin „Gratissimam sane” (1994).
- Franciszek:
- Adhortacja apostolska „Amoris Laetitia”.
- Kongregacja Nauki Wiary:
- Deklaracja „Persona humana” (1975);
- Instrukcja „Donum Vitae” (1987);
- List „Annus Internationalis” (1994);
- Instrukcja „Dignitas Personae on Certain Bioethical Questions” (2008).
- Papieska Rada do spraw Rodziny:
- The Sexual Exploitation of Children (1992);
- The Natural Methods for the Regulation of Fertility (1992);
- The Rights of the Family and the Media (1993);
- The Rights of the Family on the Threshold of the Third Millennium (1993);
- The Institutes for the Family and for Bioethics (1993);
- 25th Anniversary of Humanae vitae (1993);
- The Rights and Care of the Elderly (1993);
- Family and Adoption (1994);
- The Family and the Cairo Conference (1994);
- Marriage and the Family in the World (1994);
- May The Domestic Church be the Sanctuary of Life (1995);
- The Family and the Economy in the Future of Society (1996);
- The Dignity of the family and Life in American Politics (1996);
- The Family and Demography in Europe (1996);
- The Family: Gift and Commitment (1996);
- Przygotowanie do sakramentu małżeństwa (1996);
- Liberalization of Drugs? (1997);
- The Pastoral Care of the Divorced and Remarried (1997);
- Families of Children with Cerebral Impairments (1997);
- The Family – Rio de Janeiro (1997);
- Declaration on the Decrease of Fertility in the World (1998);
- Human Rights and the Rights of the Family (1998);
- The Family and Human Rights on the 50th Anniversary of the Universal Declaration of Human Rights (1999);
- The Family and Life in Europe Today (1999);
- The Family and Human Rights (1999);
- Declaration on the Resolution of the European Parliament, which Equates the Family with "De Facto" Unions, Including Same Sex Unions (2000);
- Family, Marriage and "De Facto" Unions (2000);
- Papieska Rada „Iustitia et Pax”:
- Kompendium nauki społecznej Kościoła (2004), nr 209-255.
- Konferencja Episkopatu Polski:
- Instrukcja dotycząca przygotowania do małżeństwa i życia rodzinnego oraz wprowadzenia nowego obrzędu sakramentu małżeństwa (1975);
- Instrukcja dla duszpasterzy w sprawie małżeństwa konkordatowego (1998);
- Dyrektorium Duszpasterstwa Rodzin (2003).
- Rada do spraw Rodziny Konferencji Episkopatu Polski:
- Służyć prawdzie o małżeństwie i rodzinie (2009).
- II Polski Synod Plenarny:
- Powołanie do życia w małżeństwie i rodzinie.
Duchowieństwo Kościoła katowickiego[75]
Wstęp
- Jedyne kapłaństwo Chrystusa nieustannie uobecnia się w Kościele we wspólnym kapłaństwie wszystkich wiernych oraz w kapłaństwie urzędowym, czyli hierarchicznym – kapłaństwie biskupów i prezbiterów[76]. Przyjęty przez prezbiterów sakrament święceń upodabnia ich w nowy i specyficzny sposób do Jezusa Chrystusa, sprawiając, że celem ich życia i działania staje się „głoszenie Ewangelii światu i budowanie Kościoła w imieniu i zastępstwie Chrystusa (in persona Christi), Głowy i Pasterza”[77].
- Ponieważ w odnowie Kościoła Chrystusowego prezbiterom „wyznacza się ogromnie ważną i nawet z dnia na dzień coraz trudniejszą rolę, rzeczą bardzo pożyteczną wydało się szersze i głębsze rozważenie zagadnień dotyczących prezbiterów […], aby – w często tak dogłębnie zmienionych warunkach duszpasterskich i kulturowych – ich posługiwanie skuteczniej wspierać i lepiej troszczyć się o ich życie […]”[78]. Powyższe stwierdzenie Soboru Watykańskiego II, mimo iż sformułowane zostało pół wieku temu, nie straciło nic ze swej aktualności także w odniesieniu do dzisiejszej posługi i życia prezbiterów Kościoła katowickiego.
- Dlatego też II Synod Archidiecezji Katowickiej, zachowując cenne dziedzictwo wartościowych kapłańskich postaw i działań, w jakie bogata jest dziewięćdziesięcioletnia historia naszego Kościoła, pragnie swoimi postanowieniami przyczynić się do tego, aby duchowni tworzący prezbiterium archidiecezjalne (we współpracy z prezbiterami zakonnymi posługującymi na terenie archidiecezji katowickiej) mogli w aktualnych warunkach owocnie realizować swoje powołanie: wypełniać zlecone im przez Chrystusa posłannictwo w naszym lokalnym Kościele – w otwarciu na potrzeby Kościoła powszechnego[79].
- Jednocześnie katowicki Kościół z wdzięcznością przyjmuje i wspiera trwającą od niedawna posługę diakonów stałych[80], ufając, że Pan pomnoży w przyszłości liczbę tych cennych współpracowników biskupa i prezbiterów.
- Niniejsze wskazania dotyczące niektórych aspektów posługi kapłańskiej – w powiązaniu z innymi postanowieniami II Synodu Archidiecezji Katowickiej, które do niej się odnoszą – opierają się na głębokim przeświadczeniu, że „realizacja naczelnego zadania duszpasterskiego, jakim jest nowa ewangelizacja […], dziś zwłaszcza potrzebuje kapłanów, którzy bezwzględnie i w pełni przeżywają tajemnicę Chrystusa i potrafią wypracować nowy styl życia duszpasterskiego, w głębokiej jedności z papieżem, biskupami i z innymi kapłanami oraz w owocnej współpracy z wiernymi świeckimi […]”[81].
Zarządzenia i zalecenia
Wspólnotowe formy przeżywania kapłaństwa
- Zaleca się dbanie o współbraci prezbiterów, szczególnie o najbliższych współpracowników, wyrażające się przede wszystkim w poświęcaniu im czasu na rozmowę, we wspólnym odpoczynku i świętowaniu, w gotowości do pomocy w realizacji obowiązków, w modlitwie.
- Zaleca się wspólnotową celebrację przynajmniej części liturgii godzin lub inną formę wspólnej, codziennej modlitwy.
- Zaleca się odbywanie systematycznych spotkań duszpasterzy parafii (i innych grup kapłańskich), polegających na dzieleniu się słowem Bożym i doświadczeniem wiary oraz praktyką duszpasterską, a także na planowaniu zadań duszpasterskich. Na takie spotkania proponuje się każdy czwartkowy wieczór, który należy zachować wolnym od innych zadań.
- Zaleca się tworzenie na probostwach kaplic domowych (z zachowaniem odpowiednich norm prawa) oraz miejsc do wspólnego spędzania czasu wolnego – należy je uwzględnić w planach remontów probostw.
- Odpowiedzialnemu za formację prezbiterów zaleca się przygotowanie i stałe aktualizowanie na stronie internetowej archidiecezji katowickiej informacji o wspólnotach kapłańskich istniejących w Kościele katowickim lub poza nim (z przedstawieniem miejsc i terminów spotkań).
Formacja stała księży archidiecezji katowickiej
- Wszyscy prezbiterzy archidiecezji katowickiej zobowiązani są do formacji stałej: osobistej i wspólnotowej. Zasady formacji wspólnotowej określa Zarządzenie w sprawie formacji prezbiterów w archidiecezji katowickiej[82].
- Zaleca się władzom Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego wprowadzenie do programu Podyplomowych Studiów Teologii Pastoralnej zajęć z prawa wyznaniowego, ekonomii i zarządzania.
Zarządzanie personaliami archidiecezji katowickiej
- Zarządza się przygotowanie niepublicznej elektronicznej bazy danych personalnych prezbiterów archidiecezji katowickiej. Baza ta zawierałaby informacje dotyczące predyspozycji, umiejętności, doświadczeń oraz przebiegu posługi duszpasterskiej i katechetycznej prezbiterów. W tym celu dane zgromadzone już w kancelarii kurii mogą być uzupełnione za pomocą odpowiedniej ankiety.
- Zaleca się prezbiterom zatrudnionym w Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Śląskiego włączanie się w pomoc duszpasterską, zwłaszcza w parafiach.
Urlop wypoczynkowy
- Z reguły prezbiterzy korzystają z przysługującego im urlopu wypoczynkowego w lipcu i sierpniu.
- Zaleca się, aby prezbiterzy, którzy nie mają stałych obowiązków w czasie roku szkolnego lub akademickiego, korzystali z urlopu w innym czasie niż lipiec i sierpień, zaś prezbiterzy pracujący poza duszpasterstwem parafialnym – by podejmowali zastępstwa parafialne w okresie urlopowym. Dotyczy to również księży będących pracownikami Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego.
- W czasie przerwy semestralnej prezbiterzy rozpoczynają swój tygodniowy wypoczynek zasadniczo w poniedziałek po pierwszej Eucharystii porannej, a powracają do parafii w sobotę przed rozpoczęciem celebracji ostatniej mszy świętej.
- Prezbiterom prowadzącym w czasie urlopu działalność duszpasterską o charakterze formacyjnym lub charytatywnym można udzielić dodatkowego urlopu.
Zastępstwo za chorego księdza w parafii
- Zaleca się, aby w przypadku nagłej niedyspozycji prezbitera – spowodowanej chorobą lub hospitalizacją – stosowano zasadę pomocniczości:
a. w parafii, w której duszpasterzuje tylko jeden kapłan, zastępstwa koordynuje dziekan – po uprzednim powiadomieniu o zaistniałej sytuacji wikariusza generalnego;
b. w parafii, w której posługuje kilku duszpasterzy, zastępstwa koordynuje proboszcz lub najstarszy stażem wikariusz – po uprzednim powiadomieniu o zaistniałej sytuacji dziekana;
c. w przypadku przewlekłej choroby prezbitera stosowne decyzje podejmuje Arcybiskup Metropolita Katowicki.
Formy wsparcia dla kapłanów przeżywających trudności
- Zobowiązuje się proboszczów i dziekanów oraz wikariusza generalnego do podjęcia braterskich rozmów i odpowiednich działań wobec kapłanów przeżywających trudności osobiste lub życiowe oraz wobec duchownych wyobcowanych ze wspólnoty kapłańskiej.
- Zarządza się przygotowanie w archidiecezji katowickiej systemu wsparcia dla księży przeżywających trudności. Trzonem systemu powinna być grupa odpowiednio formowanych, doświadczonych kierowników duchowych i psychologów (terapeutów), utrzymująca stały kontakt ze specjalistycznymi ośrodkami rekolekcyjnymi i terapeutycznymi oraz ojcami duchownymi dekanatów.
- Zaleca się kapłanom, aby utrzymywali dyskretny, indywidualny kontakt z duchownymi, którzy porzucili posługę i w razie konieczności udzielali im stosownego wsparcia.
Posługa dziekana w archidiecezji katowickiej
- Dziekan na zaproszenie Arcybiskupa Metropolity Katowickiego omawia z nim w czasie indywidualnego spotkania sytuację duszpasterską i personalną w dekanacie.
- Wikariusz generalny powinien konsultować z dziekanem planowane w dekanacie zmiany personalne oraz wyznaczanie poszczególnym kapłanom zadań ponadparafialnych.
- Dziekan powinien co najmniej raz w roku spotykać się indywidualnie z każdym z prezbiterów dekanatu, aby porozmawiać o jego posłudze duszpasterskiej i sytuacji egzystencjalnej.
Posługa proboszcza w archidiecezji katowickiej
- Kandydata na urząd proboszcza zasadniczo mianuje się najpierw administratorem.
- Proboszcz – zgodnie z określonymi przez Kodeks prawa kanonicznego (kan. 538) zasadami i warunkami – może wcześniej zrezygnować z pełnionej funkcji oraz kontynuować posługę duszpasterską w innej formie.
- W przypadku zmiany proboszcza niezwiązanej z jego przejściem na emeryturę zaleca się spotkanie przedstawicieli Arcybiskupa Metropolity Katowickiego z parafialną radą duszpasterską.
Posługa wikariusza w parafii
- Posługa wikariusza w jego pierwszej parafii trwa z reguły trzy lata.
- Długość posługi wikariusza w jego drugiej i kolejnych parafiach zależna jest od:
a. oceny jego pracy przeprowadzonej przez wikariusza generalnego – zwłaszcza na podstawie opinii proboszcza i sprawozdania przedstawionego przez samego wikariusza;
b. pożytku i dobra wiernych, przede wszystkim wspólnot, które realizują rozbudowany program formacyjny;
c. zaangażowania w dzieła, które wymagają szczególnych predyspozycji lub umiejętności prezbitera (duszpasterstwa specjalne, katecheza, posługa charytatywna).
- W uzasadnionych przypadkach posługa starszych stażem wikariuszy powinna być przedłużona ponad okres trzyletni.
- Zmiany personalne wikariuszy parafialnych poprzedza zawsze rozmowa wikariusza generalnego z danym prezbiterem. Przy przeprowadzaniu zmian należy uwzględniać:
a. możliwość rozwoju prezbitera w kapłańskim posługiwaniu przez poznanie specyfiki pracy duszpasterskiej w różnych parafiach oraz podejmowanie przez niego opieki nad różnymi grupami i wspólnotami;
b. sytuację, predyspozycje i umiejętności całego zespołu duszpasterskiego w danej parafii;
c. aktualne potrzeby duszpasterskie danej parafii;
d. sytuację osobistą prezbitera.
- Zaleca się, by wikariusze parafialni ograniczali zatrudnienie w szkołach do połowy etatu i koncentrowali swoje wysiłki na posłudze w parafii.
Posługa ojca duchownego w dekanacie
- Powołanie na urząd ojca duchownego dekanatu powinno się odbywać wskutek wyborów dokonanych przez prezbiterów dekanatu. Kadencja ojca duchownego trwa pięć lat z możliwością przedłużenia o kolejną kadencję.
- Wybór ojca duchownego dekanatu podlega zatwierdzeniu przez Arcybiskupa Metropolitę Katowickiego.
- Zadania ojca duchownego dekanatu są następujące:
a. dbanie o rozwój życia duchowego prezbiterów;
b. dbanie o rozwój relacji miłości prezbiterów między sobą, z Arcybiskupem Metropolitą Katowickim i biskupami pomocniczymi;
c. organizowanie – w porozumieniu z dziekanem i z odpowiedzialnym za formację stałą prezbiterów – modlitewno-formacyjnej części spotkań dekanalnych (należy zawsze pamiętać o modlitwie za zmarłych i chorych kapłanów);
d. pomoc – także w postaci interwencji mediacyjnych – w rozwiązywaniu konfliktów między prezbiterami lub prezbiterami i wiernymi;
e. pomoc w rozwiązaniu osobistych trudności przeżywanych przez prezbiterów dekanatu;
f. wsparcie duchowe prezbiterów chorych i starszych;
g. posługa kierownictwa duchowego wobec prezbiterów oraz pomoc w znalezieniu odpowiedniego kierownika;
h. wspieranie animacji powołań kapłańskich, zakonnych i misyjnych w dekanacie we współpracy z archidiecezjalnym duszpasterzem powołań;
i. własna systematyczna formacja indywidualna oraz formacja w ramach formacji stałej prezbiterów[83].
Zasady określające status księdza rezydenta w parafii
Postanowienia ogólne
- Do grupy księży rezydentów należą prezbiterzy skierowani przez Arcybiskupa Metropolitę Katowickiego do zamieszkania na terenie określonej parafii. Zazwyczaj są nimi kapłani na emeryturze lub rencie, którzy w miarę możliwości pomagają w pracy duszpasterskiej w tej parafii oraz księża pełniący posługę głównie poza duszpasterstwem parafialnym.
- Rezydent podejmuje działania duszpasterskie w parafii pod kierunkiem jej proboszcza lub administratora.
- Rezydent spełniający funkcje diecezjalne powinien dostosować swoje obowiązki duszpasterskie wobec parafii do innych posług i zobowiązań.
Ustalenia szczegółowe
- Kapłani rezydenci przed zamieszkaniem w domu parafialnym lub na probostwie zawierają pisemną umowę z proboszczem lub administratorem o wzajemnych zobowiązaniach. Umowa nabiera mocy po zatwierdzeniu jej przez wikariusza generalnego.
- Umowa z rezydentem powinna zawierać:
a. zasady finansowania kosztów przygotowania i remontów mieszkania zajmowanego przez rezydenta;
b. zasady uczestnictwa rezydenta w kosztach utrzymania mieszkania i wyżywienia;
c. obowiązki, jakie rezydent ma wypełniać w ramach duszpasterstwa parafialnego (na przykład prowadzenie grup duszpasterskich, udział w kolędzie i tak dalej).
- Rezydentowi, który celebruje msze święte w intencjach parafialnych, przysługują stypendia mszalne i iura stolae, rozliczane według zasad przyjętych w archidiecezji katowickiej.
- Zaleca się, aby w czasie wakacji rezydent był szczególnym wsparciem duszpasterzy.
- Jeśli rezydent – lub proboszcz (administrator) – doszedłby do wniosku, że współpraca jest utrudniona lub niemożliwa albo że druga strona nie wywiązuje się z umowy, powinien wówczas – po wyczerpaniu możliwości mediacyjnych w dekanacie – zwrócić się do wikariusza generalnego o rozwiązanie umowy.
Księża emeryci
- Co najmniej na rok przed osiągnięciem przez prezbitera wieku emerytalnego przyjętego w archidiecezji katowickiej Arcybiskup Metropolita Katowicki (lub wyznaczona przez niego osoba) powinien przeprowadzić z prezbiterem rozmowę, dotyczącą jego przejścia na emeryturę oraz jego przyszłego miejsca pobytu i sposobu zaangażowania duszpasterskiego.
- W formacji stałej starszych księży należy uwzględnić problematykę starzenia się prezbiterów i przechodzenia przez nich na emeryturę.
- Za pomoc kapłanom starszym i wymagającym długotrwałej opieki stacjonarnej odpowiedzialny jest delegat Arcybiskupa Metropolity Katowickiego do spraw księży emerytów i chorych, który powinien im pomagać[84] w znalezieniu odpowiedniej formy opieki czy to w Archidiecezjalnym Domu imienia Świętego Józefa w Katowicach, czy to w domach pomocy społecznej działających przy Caritas Archidiecezji Katowickiej lub w innych odpowiednich do ich potrzeb placówkach.
- Emerytowani proboszczowie i administratorzy mieszkają poza parafią, w której pełnili funkcję proboszcza (administratora).
- Inne kwestie szczegółowe reguluje Status prezbitera emeryta i prezbitera rencisty w archidiecezji katowickiej[85].
- Księża emeryci mogą uczestniczyć w posłudze duszpasterskiej – zwłaszcza w tych parafiach, które nie posiadają wikariusza.
Testament i pochówek
- Każdy prezbiter archidiecezji katowickiej po objęciu urzędu proboszcza lub ukończeniu pięćdziesiątego roku życia jest zobowiązany sporządzić testament. Testament winien być sporządzony w formie zgodnej z prawem państwowym[86]. Testament powinien zostać zdeponowany w kancelarii kurii metropolitalnej, a jego aktualizacja powinna odbywać się co najmniej co dziesięć lat[87].
- Każdy proboszcz i administrator powinien zostać pochowany w parafii, w której duszpasterzował lub – w przypadku braku cmentarza parafialnego – w miejscowości, na której terenie znajduje się parafia .
- Prezbiter, który był proboszczem lub administratorem w kilku parafiach, wyznacza w testamencie miejsce swego pochówku w wybranej przez siebie parafii.
- W przypadku braku testamentu pochówek zmarłego kapłana będzie miał miejsce na cmentarzu parafii ostatniej posługi duszpasterskiej lub w mieście, na którego terenie znajduje się ta placówka.
- W razie wątpliwości o miejscu i formie pochówku prezbitera decyduje Arcybiskup Metropolita Katowicki.
Powyższe wskazania należy interpretować zwłaszcza w kontekście następujących dokumentów:
- Sobór Watykański II:
- Dekret o pasterskich zadaniach biskupów w Kościele „Christus Dominus”;
- Dekret o formacji kapłańskiej „Optatam totius”;
- Dekret o posłudze i życiu kapłanów „Presbyterorum ordinis”.
- Kodeks prawa kanonicznego, kan. 232-293.
- Katechizm Kościoła katolickiego, nr 871-896.
- Jan Paweł II:
- Adhortacja apostolska „Pastores dabo vobis”.
- Kongregacja do spraw Biskupów:
- Dyrektorium „Ecclesiae imago” na temat pasterskiej posługi Biskupów (1973).
- Kongregacja do spraw Duchowieństwa:
- Dekret w sprawie intencji mszalnych (1991);
- Dyrektorium ogólne o katechizacji (1997);
- Dyrektorium o posłudze i życiu kapłanów (2013).
- Kongregacja do spraw Duchowieństwa:
- Basic Norms for the Formation of Permanent Deacons (1998);
- Directory for the Ministry and Life of Permanent Deacons (1998);
- List okólny „Kapłan głosiciel słowa, szafarz sakramentów i przewodnik wspólnoty w drodze do trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa” (1999);
- Dyrektorium o posłudze i życiu kapłanów (2000);
- Kapłan pasterz i przewodnik wspólnoty parafialnej (2002);
- The Eucharist and the Priest (2003).
- Konferencja Episkopatu Polski:
- Kapłan jako szafarz sakramentów we wspólnocie parafialnej (1976);
- Instrukcja w sprawie odpoczynku kapłanów pracujących w duszpasterstwie (1976);
- Postanowienia Konferencji Episkopatu Polski w sprawie Rad Kapłańskich i Kolegium Konsultorów (1998);
- Wytyczne dotyczące formacji, życia i posługi diakonów stałych w Polsce (2005).
- Komisja Episkopatu do spraw Duchowieństwa:
- Zadania dekanalnych ojców duchownych (1991).
- II Polski Synod Plenarny:
- Kapłaństwo i życie konsekrowane jako wspólnota życia i posługi z Chrystusem.
b. kontrolę sposobu przechowywania zasobów.
Powyższe wskazania należy interpretować zwłaszcza w kontekście następujących dokumentów:
[1] Podstawą treści niniejszego rozdziału jest projekt synodalnej Komisji do spraw Duszpasterstwa przyjęty przez zgromadzenie synodalne na XI sesji plenarnej 7 maja 2016 roku.
[2] Określenie Kościoła jako komunii zostało uznane za kluczowe dla eklezjologii Soboru Watykańskiego II przez II Nadzwyczajne Zgromadzenie Synodu Biskupów w 1985 roku.
[3] Jan Paweł II, List apostolski „Novo millennio ineunte”, nr 43.
[4] Duszpasterstwo Kościoła to zorganizowana działalność, urzeczywistniająca w służbie człowiekowi zbawcze dzieło Chrystusa poprzez głoszenie słowa Bożego, liturgię, posługę pasterską i świadectwo życia chrześcijańskiego. Celem duszpasterstwa jest wspomaganie człowieka w osobowym dialogu pomiędzy nim a Bogiem oraz tworzenie opartej na tym dialogu wspólnoty międzyludzkiej. Stąd konieczność duszpasterstwa służebnego, otwartego na potrzeby człowieka, poszukującego ludzi zagubionych i zranionych. Duszpasterstwo z natury ma charakter misyjny i kieruje swą działalność do osób i wspólnot, a przez nie dotyczy też całego stworzenia, które ostatecznie zostanie w Chrystusie przemienione w nowe stworzenie. Podmiotem duszpasterstwa jest cały Kościół będący wspólnotą Ludu Bożego - tę zaś stanowią osoby ochrzczone, zachowujące żywą wiarę i aktualne więzy miłości z Osobami Bożymi i między sobą nawzajem. Osoby duchowne, świeckie oraz konsekrowane są podmiotami duszpasterstwa w różnym stopniu i na różne sposoby. Powierza się im zadania związane z powołaniem, charyzmatem, a także z przyjętymi sakramentami. Hierarchia kościelna, laikat i osoby konsekrowane przyczyniają się do powodzenia misji Kościoła, wzajemnie się uzupełniając w działalności zbawczej.
[5] F. Blachnicki, Oaza Rekolekcyjna Diakonii Ruchu Światło-Życie, [b.m.w.] 1995, s. 146.
[6] „Parafia nie jest strukturą przestarzałą. Właśnie dlatego, że ma wielką elastyczność, może przyjąć bardzo różne formy, wymagające otwarcia i misyjnej kreatywności ze strony duszpasterza i wspólnoty. Chociaż z pewnością nie jest jedyną instytucją ewangelizacyjną, to jeśli zachowuje zdolność do nieustannego reformowania się i przystosowania, nadal będzie «samym Kościołem zamieszkującym pośród swych synów i córek». Zakłada to, że będzie rzeczywiście utrzymywała kontakt z rodzinami i z życiem ludu, a nie stanie się strukturą ociężałą, odseparowaną od ludzi albo grupą wybranych zapatrzonych w samych siebie. Parafia jest formą obecności Kościoła na danym terytorium, środowiskiem słuchania słowa Bożego, wzrostu życia chrześcijańskiego, dialogu, przepowiadania, ofiarnej miłości, adoracji i celebracji. Poprzez całą swoją działalność parafia pobudza i formuje swych członków, aby byli ludźmi ewangelizującymi. Jest wspólnotą wspólnot, sanktuarium, gdzie spragnieni przychodzą i piją, by dalej kroczyć drogą, jest centrum stałego misyjnego posyłania. Musimy jednak przyznać, że wezwanie do rewizji i odnowy naszych parafii nie przyniosło jeszcze wystarczających owoców, aby były one bliżej ludzi i były środowiskami żywej komunii i uczestnictwa oraz ukierunkowały się całkowicie na misję” (Franciszek, Adhortacja apostolska „Evangelii gaudium”, nr 28).
[7] Współtwórcą i promotorem tej koncepcji był prezbiter archidiecezji katowickiej, czcigodny sługa Boży ksiądz Franciszek Blachnicki.
[8] Duszpasterstwo zwyczajne jest zadaniem każdej diecezji i parafii. Dzięki niemu Kościół staje się rzeczywistością konkretną i uchwytną dla poszczególnych wiernych. Do podstawowych form duszpasterstwa zwyczajnego należą: przepowiadanie słowa Bożego, sprawowanie liturgii i posługa pasterska. Wszystkie formy duszpasterstwa zwyczajnego są ze sobą powiązane i warunkują się wzajemnie.
[9] Jego powstanie sugerowały komisje synodalne: Komisja do spraw Duszpasterstwa, Komisja do spraw Świeckich i Komisja do spraw Katechezy i Wychowania Katolickiego.
[10] II Polski Synod Plenarny, Potrzeby i zadania nowej ewangelizacji na przełomie II i III Tysiąclecia Chrześcijaństwa, nr 43: „Należy usilnie starać się o kształtowanie modelu parafii jako wspólnoty wspólnot”.
[11] Rada powinna zostać podzielona na cztery mniejsze zespoły:
1. zespół ruchów;
2. zespół wspólnot modlitewno-pobożnościowych;
3. zespół stowarzyszeń i bractw;
4. zespół nowych wspólnot.
Przedstawiciele każdego z wymienionych zespołów tworzyliby Archidiecezjalną Radę Ruchów, Wspólnot Modlitewno-Pobożnościowych, Stowarzyszeń, Bractw i Nowych Wspólnot.
[12] Forum powinno być realizowane w cyklu dwuletnim – naprzemiennie na szczeblu archidiecezjalnym i w dekanatach.
[13] Por. niżej, s. 87, rozdział: „Nowa ewangelizacja w Kościele katowickim”.
[14] Por. Jan Paweł II, Adhortacja apostolska „Christifideles laici”, nr 26; Paweł VI, Adhortacja apostolska „Evangelii nuntiandi”, nr 68. Grupy te mogą być następującego typu: ewangelizacyjne, deuterokatechumenalne, środowiskowe i diakonijne.
[15] Należy zakładać i rozwijać wspólnoty dzieci w wieku podstawowym – obok już istniejących: Ruchu Dzieci Maryi, Eucharystycznego Ruchu Młodych, dziecięcych grup misyjnych, służby liturgicznej, Podwórkowych Kół Różańcowych i Oazy Dzieci Bożych.
[16] Obok już istniejących grup: Ruchu Światło-Życie i Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży należy zakładać i rozwijać wspólnoty młodzieży.
[17] Zebranych w grupach: małżeństwa sakramentalne stażem małżeńskim od roku do piętnastu lat, od piętnastu do dwudziestu pięciu lat oraz powyżej dwudziestu pięciu lat.
[18] Terminem „Szkoła Nowej Ewangelizacji” określa się zarówno poszczególne wspólnoty, jak i całość jednego z powstałych stosunkowo niedawno ruchów w Kościele katolickim. Jego celem jest ewangelizacja, formacja ewangelizatorów (osób świeckich świadomych swojej ewangelizacyjnej misji) oraz inicjowanie nowych ośrodków ewangelizacyjnych na poziomie kraju, diecezji, parafii i wspólnot, tak aby każdy katolik potrafił skutecznie głosić słowem Dobrą Nowinę. Por. zwłaszcza: Szkoła Ewangelizacji Świętego Andrzeja, Projekt Pastoralny, [b.m.w.] 2011.
[19] Duszpasterstwo nadzwyczajne to działalność zbawcza Kościoła zaadresowana do określonych grup lub osób w danym środowisku, które ze względu na warunki życia lub szczególne potrzeby religijne oczekują innych form posługi niż tych dostępnych dzięki duszpasterstwu zwyczajnemu. Duszpasterstwo nadzwyczajne powinno być dostosowane na przykład do poziomu duchowego lub intelektualnego, do wieku lub zawodu poszczególnych osób czy wspólnot. Duszpasterstwo nadzwyczajne dzieli się na specjalne i specjalistyczne.
[20] W ramach duszpasterstwa specjalnego wyróżnia się duszpasterstwo kategorialne, sytuacyjne i organizowane. Na duszpasterstwo kategorialne składają się: duszpasterstwo grup zawodowych, duszpasterstwo niepełnosprawnych, duszpasterstwa stanowe (księży, osób konsekrowanych oraz osób zatrudnionych w parafii). Duszpasterstwo sytuacyjne obejmuje: młodzież pozaszkolną, akademicką, różne grupy młodzieżowe, duszpasterstwo powołań kapłańskich i zakonnych, kierownictwo duchowe, odpusty, pielgrzymki, rekolekcje zamknięte, misje i rekolekcje parafialne, duszpasterstwo chorych i ludzi starszych, duszpasterstwo bractw i stowarzyszeń religijnych, grupy kultyczne i ruchy. Do duszpasterstwa organizowanego zaliczamy: peregrynacje, wizytacje, rocznice życia Kościoła.
[21] Duszpasterstwo specjalistyczne adresowane jest do osób, które znalazły się na marginesie życia, do ludzi zniechęconych, zaburzonych i skłóconych z Bogiem, z sobą samym i z całym porządkiem społeczno-kulturowym.
[22] Podstawą treści niniejszego rozdziału jest projekt synodalnej Komisji do spraw Świeckich przyjęty przez zgromadzenie synodalne na X sesji plenarnej 9 kwietnia 2016 roku.
[23] Jak bowiem pisał Święty Jan Paweł II, „wypływająca z Chrztu, wspólna dla wszystkich godność posiada w odniesieniu do świeckich pewien rys specyficzny, który odróżnia ich, aczkolwiek nie odgradza od kapłana, zakonnika czy zakonnicy. Zgodnie z określeniem Soboru Watykańskiego II, «właściwością specyficzną laików jest ich charakter świecki»” – Adhortacja apostolska „Christifideles laici”, nr 15.
[24] Sobór naucza w tym kontekście wyraźnie: „Chociaż członkowie stanu duchownego mogą czasem zajmować się sprawami świeckimi, wykonując nawet świeckie zawody, to z tytułu swego wyjątkowego powołania w sposób szczególny i niejako zawodowo przeznaczeni są do świętego posługiwania. Zakonnicy zaś przez swój sposób życia dają wspaniałe i zaszczytne świadectwo, że świat nie może przemienić się i ofiarować Bogu bez ducha ewangelicznych błogosławieństw. Natomiast zadaniem ludzi świeckich, z tytułu właściwego im powołania, jest szukanie królestwa Bożego przez zajmowanie się sprawami świeckimi i kierowanie nimi po myśli Bożej” – Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna „Lumen gentium”, nr 31.
[25] Jan Paweł II, Adhortacja apostolska „Christifideles laici”, przypis 40.
[26] A. Zuberbier, Wprowadzenie do dekretu o apostolstwie świeckich, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 1986, s. 372. W rzeczywistości „świecki charakter” powołania świeckich określa przede wszystkim „specyficzną właściwość”, istotny rys uwydatniający niepowtarzalność tego powołania i pozwalający uchwycić jego cechy swoiste, a nie całościową wizję.
[27] Sobór Watykański II, Konstytucja dogmatyczna „Lumen gentium”, nr 35.
[28] Tamże. Por. A. Zuberbier, Wprowadzenie do dekretu…, s. 372–373.
[29] Dekret o apostolstwie świeckich przypomina, że również „przez apostolstwo słowa, konieczne bezwzględnie w niektórych okolicznościach, świeccy głoszą Chrystusa, wyjaśniają Jego naukę, rozszerzają ją, każdy według swego stanu i wiedzy, oraz wiernie ją wyznają” – Sobór Watykański II, Dekret „Apostolicam actuositatem”, nr 16.
[30] Papież Franciszek w Adhortacji apostolskiej „Evangelii gaudium” podkreśla zdecydowanie (nr 120): „Każdy ochrzczony, niezależnie od swej funkcji w Kościele i stopnia wykształcenia w wierze, jest aktywnym podmiotem ewangelizacji i czymś niestosownym byłoby myśleć o schemacie ewangelizacji prowadzonej przez wykwalifikowanych pracowników, podczas gdy reszta wiernego ludu byłaby tylko odbiorcą ich działań. Nowa ewangelizacja powinna pociągać za sobą nowy protagonizm każdego z ochrzczonych. To przekonanie przybiera postać apelu skierowanego do każdego chrześcijanina, by nikt nie wyrzekał się swego udziału w ewangelizacji. Jeśli ktoś rzeczywiście doświadczył miłości Boga, który go zbawia, nie potrzebuje wiele czasu, by zacząć Go głosić”.
[31] Pod pojęciem „animatorów” rozumie się osoby świeckie, które – podejmując posługę głoszenia Chrystusa oraz animowania różnego rodzaju form modlitwy wspólnotowej – aktywnie angażują się w prowadzenie działających przy parafii lub na poziomie ponadparafialnym grup i wspólnot oraz biorą odpowiedzialność za formowanie kolejnych świeckich ku dojrzałości w wierze. Do osób tych stosuje się też inne określenia, w zależności od językowej konwencji przyjętej w danej grupie (na przykład lider, odpowiedzialny i tak dalej), natomiast w dokumencie synodalnym będziemy posługiwać się konsekwentnie określeniem „animator”.
[32] Na przykład w Seminarium Odnowy Wiary, w kursach Szkół Nowej Ewangelizacji i innych.
[33] Por. Jan Paweł II, Adhortacja apostolska „Christifideles laici”, nr 29.
[34] Chodzi o grupy przygotowujące dorosłych do chrztu bądź zapewniające osobom ochrzczonym pogłębioną formację ku dojrzałości w wierze.
[35] Na przykład z Seminarium Odnowy Wiary, z kursów Szkół Nowej Ewangelizacji i innych.
[36] Pod pojęciem „formacji permanentnej” rozumie się dbanie przez dojrzałych w wierze chrześcijan o stały rozwój swego życia duchowego, intelektualnego i moralnego – zarówno w oparciu o zorganizowane formy pogłębiania wiary (na przykład spotkania w małej grupie formacyjnej), jak i poprzez indywidualną troskę o budowanie osobowej więzi z Bogiem. Por. też Jan Paweł II, List apostolski „Novo millenio ineunte”, rozdział 3.
[37] Informacje należy umieszczać na stronach internetowych parafii, a także podawać do wiadomości parafian za pomocą innych środków przekazu.
[38] Zadanie to postawił przed świeckimi Sobór Watykański II, który podkreśla, że apostolstwo w wymiarze szerzenia Ewangelii i uświęcania „nie polega jednak na samym świadectwie życia. Prawdziwy apostoł szuka okazji do głoszenia Chrystusa słowami, czy to niewierzącym, by ich przyprowadzić do wiary, czy to wierzącym, by ich pouczyć, umocnić i pobudzić do gorliwszego życia […]. Ponieważ w naszych czasach powstają nowe problemy i szerzą się bardzo poważne błędy, które usiłują doszczętnie zniszczyć religię, porządek moralny i samą społeczność ludzką, ten święty Sobór serdecznie zachęca świeckich, według zdolności i wiedzy każdego, by zgodnie z myślą Kościoła przyczyniali się do wyjaśniania zasad chrześcijańskich, bronili ich i odpowiednio dostosowywali je do problemów współczesności” – Sobór Watykański II, Dekret „Apostolicam actuositatem”, nr 6.
[39] Chodzi zarówno o nabożeństwa bardziej tradycyjne w swej formie, jak i te o nowym potencjale ewangelizacyjnym (na przykład spotkania modlitewne, wieczory uwielbienia i tak dalej).
[40] Por. Jan Paweł II, Adhortacja apostolska „Christifideles laici”, nr 2.
[41] „§ 2. Wierni mają prawo, by przedstawiać pasterzom Kościoła swoje potrzeby, zwłaszcza duchowe, jak również swoje życzenia.
§ 3. Stosownie do posiadanej wiedzy, kompetencji i zdolności, jakie posiadają, przysługuje im prawo, a niekiedy nawet obowiązek wyjawiania swojego zdania świętym pasterzom w sprawach dotyczących dobra Kościoła, oraz – zachowując nienaruszalność wiary i obyczajów, szacunek wobec pasterzy, biorąc pod uwagę wspólny pożytek i godność osoby – podawania go do wiadomości innym wiernym”.
[42] Podstawą treści niniejszego rozdziału jest projekt synodalnej Komisji do spraw Duszpasterstwa Rodzin przyjęty przez zgromadzenie synodalne na II sesji plenarnej 18 kwietnia 2015 roku.
[43] Jan Paweł II, List „Gratissimam sane” (1994), nr 2; Rada do spraw Rodziny Konferencji Episkopatu Polski, Służyć prawdzie o małżeństwie i rodzinie (2009), nr 81.
[44] Por. Paweł VI, Adhortacja apostolska „Evangelii nuntiandi”, nr 71; Jan Paweł II, Adhortacja apostolska „Familiaris consortio”, nr 49–64.
[45] Por. Rada do spraw Rodziny Konferencji Episkopatu Polski, Służyć prawdzie o małżeństwie i rodzinie (2009), nr 80.
[46] W archidiecezji katowickiej odbywają się spotkania dla młodzieży szkół ponadgimnazjalnych w ramach przygotowania bliższego do małżeństwa. Natomiast w ramach przygotowania bezpośredniego do małżeństwa proponuje się narzeczonym trzy jego formy: 1) zwyczajną, obejmującą cztery katechezy przedmałżeńskie, a także formy nadzwyczajne: 2) formę rozszerzoną, obejmującą dziewięciotygodniowe przygotowanie metodą dialogową oraz 3) formy weekendowe „Przed nami małżeństwo” i rekolekcje prowadzone metodą dialogową.
[47] Por. Jan Paweł II, Adhortacja apostolska „Familiaris consortio”, nr 68.
[48] Mają temu służyć poradnie parafialne i poradnie specjalistyczne.
[49] Por. Jan Paweł II, Adhortacja apostolska „Familiaris consortio”, nr 77.
[51] Biorąc pod uwagę prawo małżonków do zaskarżenia ważności małżeństwa (kan. 1674 Kodeksu prawa kanonicznego) oraz prawo do legalnego dochodzenia i obrony przysługujących im w Kościele uprawnień na właściwym forum kościelnym według przepisów prawa (por. kan. 221 § 1), należy wspomagać spośród małżonków tych, którzy mają wątpliwości co do ważności zawartego przez nich małżeństwa, zwłaszcza poprzez przekaz właściwych informacji na temat działalności sądów kościelnych i obowiązującego w Kościele prawa.
[52] Strukturę i szczegółowe zadania zwyczajnego duszpasterstwa rodzin określa dokument Zasady duszpasterstwa rodzin w archidiecezji katowickiej (obowiązujący po Synodzie tekst por. Suplement do rocznika 2016 „Wiadomości Archidiecezjalnych”).
[53] Do wizytacji doradców życia rodzinnego upoważniony jest archidiecezjalny duszpasterz rodzin i archidiecezjalny doradca życia rodzinnego.
[54] Między innymi poprzez publikowanie na stronach internetowych Wydziału Duszpasterstwa Rodzin oraz parafii informacji o dyżurach doradców i ich danych kontaktowych.
[55] Por. Konferencja Episkopatu Polski, Dyrektorium duszpasterstwa rodzin (2003), nr 43. W rejonowych poradniach rodzinnych udzielana będzie pomoc rodzinie, podobnie jak w Archidiecezjalnej Specjalistycznej Poradni Rodzinnej, poprzez posługę duszpasterską kapłana, prowadzenie poradni rodzinnej o charakterze interdyscyplinarnym dzięki udziałowi specjalistów z różnych dziedzin (psychologii, pedagogiki, prawa, poradnictwa rodzinnego, terapii uzależnień). Proponowane miejsca dla rejonowych specjalistycznych poradni rodzinnych to: Chorzów, Rybnik, Jastrzębie-Zdrój, Tychy, Pszczyna.
[56] Takimi jak: Domowy Kościół, Instytut Świętej Rodziny, ruch duchowości małżeńskiej Equipes Notre-Dame, Ruch Focolari, Stowarzyszenie Rodzin Katolickich, Wspólnota Trudnych Małżeństw „Sychar”.
[57] Na przykład poprzez: świętowanie jubileuszy małżeńskich, organizowanie festynów parafialnych czy spotkań dla małżonków, organizowanie możliwości i sposobności do wzajemnej pomocy między rodzinami, wymianę doświadczeń i przemyśleń, podejmowanie wspólnych dzieł dla dobra własnego i innych parafian.
[58] Na przykład poprzez: wspieranie i koordynowanie inicjatyw ruchów i wspólnot parafialnych, rozeznawanie potrzeb małżeństw i rodzin, organizowanie pomocy osobom starszym i potrzebującym pomocy, współpracę z miejskimi ośrodkami pomocy społecznej, organizowanie szkoleń i spotkań dla małżonków i rodzin.
[59] Podstawą treści niniejszego rozdziału jest projekt synodalnej Komisji do spraw Duszpasterstwa Młodzieży przyjęty przez zgromadzenie synodalne na XI sesji plenarnej 7 maja 2016 roku.
[60] Por. Sobór Watykański II, Deklaracja „Gravissimum educationis”, nr 2.
[61] Por. S. Zaręba, W kierunku jakiej religijności? Studia nad katolicyzmem polskiej młodzieży, Warszawa 2008.
[62] Szczególną rolę odegrał tutaj sługa Boży ksiądz Franciszek Blachnicki, który wypracował metodę przeżyciowo-wychowawczą rekolekcji oazowych (Oaza Dzieci Bożych). Pierwsze rekolekcje Oazy Dzieci Bożych odbyły się w 1954 roku w Bibieli k. Tarnowskich Gór. W 1963 roku ksiądz Blachnicki rozpoczął na nowo (po trzyletniej przerwie) prowadzenie rekolekcji oazowych, które przekształciły się w ruch oazowy, zwany od 1969 roku Ruchem Żywego Kościoła, a od 1976 roku – Ruchem Światło-Życie. W 1973 roku ksiądz Blachnicki zastosował metodę piętnastodniowych rekolekcji przeżyciowych do grup: młodzieży żeńskiej i męskiej, dzieci, studentów, młodzieży pracującej, księży, alumnów, sióstr zakonnych, dorosłych świeckich i całych rodzin. Zob. A. Wodarczyk, Blachnicki Franciszek Karol, w: Słownik biograficzny katolickiego duchowieństwa śląskiego XIX i XX wieku, red. M. Pater, Katowice 1996, s. 36nn.
[63] Pod pojęciem duszpasterstwa młodzieży rozumiemy zorganizowaną działalność Kościoła, adresowaną do wszystkich młodych ludzi (uczniów starszych klas szkoły podstawowej w systemie ośmioklasowym albo szkoły gimnazjalnej i średniej [ponadgimnazjalnej] oraz studentów). Urzeczywistnia się ona w ramach duszpasterstwa zwyczajnego – parafialnego jako podstawowego i uprzywilejowanego oraz w ramach duszpasterstwa nadzwyczajnego – ponadparafialnego.
[64] Realizuje się to poprzez przygotowanie młodych do sakramentu bierzmowania i małżeństwa oraz poprzez ich zaangażowanie w działalność ruchów i stowarzyszeń chrześcijańskich (na przykład Ruchu Światło-Życie, Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży, Dzieci Maryi, służby liturgicznej). Zagadnieniem przygotowania do sakramentu bierzmowania zajmowała się w trakcie prac II Synodu Archidiecezji Katowickiej Komisja do spraw Katechezy i Wychowania Katolickiego, przygotowaniem do sakramentu małżeństwa – Komisja do spraw Duszpasterstwa Rodzin, natomiast zaangażowaniem młodzieży w działalność ruchów i stowarzyszeń – Komisja do spraw Duszpasterstwa.
[65] Jak wskazują badania, znaczny odsetek ludzi młodych wywodzi się z rodzin dysfunkcyjnych. Zob. G. Polok, Instytucjonalne formy wsparcia młodzieży akademickiej pochodzącej z rodzin dysfunkcyjnych, Katowice 2015.
[66] Do jego zadań należą zwłaszcza:
a. planowanie działań w duszpasterstwie młodzieży;
b. koordynowanie inicjatyw duszpasterskich dotyczących młodzieży;
c. organizowanie archidiecezjalnych spotkań młodych;
d. koordynowanie Światowych Dni Młodzieży na poziomie archidiecezji;
e. organizacja Archidiecezjalnej Rady Duszpasterstwa Młodzieży;
f. przewodniczenie Archidiecezjalnej Radzie Duszpasterstwa Młodzieży;
g) przygotowanie propozycji programów pracy duszpasterskiej z młodymi, które mogłyby być stosowane w zróżnicowanym duszpasterstwie w parafiach archidiecezji;
h) koordynowanie powstawania programów kształcenia animatorów młodzieżowych.
[67] Którymi są: duszpasterz młodzieży w archidiecezji katowickiej, archidiecezjalny moderator do spraw nowej ewangelizacji, archidiecezjalny duszpasterz akademicki, a także przedstawiciele Wydziału Katechetycznego i Seminarium Duchownego oraz odpowiedzialni za Ruch Światło-Życie, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, ministrantów i Dzieci Maryi.
[68] Czyli: Chorzów, Jastrzębie-Zdrój, Katowice, Rybnik, Tychy, Wodzisław Śląski, Żory.
[69] Ważne, by w odpowiedni sposób skierować zaproszenie do młodzieży oraz zadbać o jak najlepsze ukształtowanie liturgii. Do wygłoszenia homilii można zapraszać księży spoza parafii, szczególnie rejonowych lub dekanalnych duszpasterzy młodzieży.
[70] Zwłaszcza: Ruch Światło-Życie, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży, Dzieci Maryi i służba liturgiczna.
[71] Duszpasterstwo zróżnicowane, dostosowane do poziomu rozwoju wiary i relacji do Kościoła młodych ludzi, może być kierowane do trzech grup adresatów: młodzieży zaangażowanej, młodzieży zainteresowanej, młodzieży zdystansowanej. Według tego kryterium należy dobierać metody i formy pracy z młodzieżą.
[72] Proponowanie różnych form wolontariatu przyczynia się do wszechstronnego rozwoju młodych ludzi oraz bardziej ich integruje.
[73] W przypadku zaobserwowania problemów należy zapewnić młodemu człowiekowi wsparcie i profesjonalną pomoc, wykorzystując Ośrodek Rozwoju Młodzieży i Rodziny oraz jego filie.
[74] Obowiązujący po Synodzie tekst por. Suplement do rocznika 2016 „Wiadomości Archidiecezjalnych”.
[75] Podstawą treści niniejszego rozdziału jest projekt synodalnej Komisji do spraw Duchowieństwa, przyjęty przez zgromadzenie synodalne na IX sesji plenarnej 6 lutego 2016 roku.
[76] Por. Katechizm Kościoła katolickiego, nr 1545–1547.
[77] Jan Paweł II, Adhortacja apostolska „Pastores dabo vobis”, nr 15.
[78] Sobór Watykański II, Dekret „Presbyterorum ordinis”, nr 1.
[79] Por. tenże, Dekret o formacji kapłańskiej „Optatam totius”, nr 20.
[80] Por. Status diakona stałego w archidiecezji katowickiej (obowiązujący po Synodzie tekst por. Suplement do rocznika 2016 „Wiadomości Archidiecezjalnych”).
[81] Jan Paweł II, Adhortacja apostolska „Pastores dabo vobis”, nr 18.
[82] Obowiązujący po Synodzie tekst por. Suplement do rocznika 2016 „Wiadomości Archidiecezjalnych”.
[83] Por. wspomniane wyżej Zarządzenie w sprawie formacji prezbiterów archidiecezji katowickiej.
[84] Chodzi zarówno o wskazanie odpowiedniej placówki, jak i o pomoc w załatwieniu koniecznych formalności.
[85] Obowiązujący po Synodzie tekst por. Suplement do rocznika 2016 „Wiadomości Archidiecezjalnych”.
[86] Por. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, art. 941-985.
[87] Instrukcja szczegółowa i wzór testamentu zostanie opublikowana w Suplemencie do rocznika 2016 „Wiadomości Archidiecezjalnych”.
[88] Podstawą treści niniejszego rozdziału jest projekt synodalnej Komisji do spraw Powołań i Formacji do Prezbiteratu przyjęty przez zgromadzenie synodalne na IX sesji plenarnej 6 lutego 2016 roku.
[89] Jan Paweł II, Adhortacja apostolska „Pastores dabo vobis”, nr 15.
[90] Okres propedeutyczny jest czasem przygotowania do właściwej formacji seminaryjnej, podczas którego kandydaci do seminarium mają możliwość osobistej formacji ludzkiej, duchowej i wspólnotowej pod kierunkiem moderatorów i ojców duchownych wskazanych przez arcybiskupa katowickiego. Nadzór nad prowadzeniem okresu propedeutycznego sprawuje rektor Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego. Okres propedeutyczny odbywa się poza główną siedzibą seminarium, w ośrodku przez niego zarządzanym. Szczegółowe zasady realizacji okresu propedeutycznego zawiera Zarządzenie o wprowadzeniu okresu propedeutycznego Wyższego Śląskiego Seminarium Duchownego (obowiązujący po Synodzie tekst por. Suplement do rocznika 2016 „Wiadomości Archidiecezjalnych”).
[91] Studium domesticum to formacja intelektualna prowadzona w ramach struktur seminarium, a nie na uniwersyteckim wydziale teologicznym.
[92] Autopoznanie, czyli poznanie samego siebie umożliwia lepsze określenie przyczyn swoich stanów emocjonalnych i okoliczności ich pojawiania się. Przede wszystkim jednak poprzez odkrywanie „korzeni” swoich doświadczeń, przyzwyczajeń, sposobów myślenia i utrwalonych sposobów działania autopoznanie umożliwia wzięcie pełnej odpowiedzialności za swoje życie. Poza tym odkrycie motywacji własnego działania daje możność ich konfrontowania z wartościami ewangelicznymi. To wszystko jest koniecznym warunkiem dojrzałości i akceptacji samego siebie.
[93] Podstawą treści niniejszego rozdziału jest projekt synodalnej Komisji do spraw Życia Konsekrowanego przyjęty przez zgromadzenie synodalne na VI sesji plenarnej 17 października 2015 roku.
[94] Jan Paweł II, Adhortacja apostolska „Vita consecrata”, nr 1.
[96] Statut Archidiecezjalnej Rady do spraw Życia Konsekrowanego (obowiązujący po Synodzie tekst por. Suplement do rocznika 2016 „Wiadomości Archidiecezjalnych”).
[97] Por. kan. 567 Kodeksu prawa kanonicznego.
[98] Podstawą treści niniejszego rozdziału jest projekt synodalnej Komisji do spraw Dziedzictwa Kościoła Katowickiego przyjęty przez zgromadzenie synodalne na II sesji plenarnej 18 kwietnia 2015 roku.
[99] Paweł VI, Przemówienie do uczestników piątego zgromadzenia Stowarzyszenia Archiwistów Kościelnych (1963); Jan Paweł II, List Apostolski „La cura vigilantissima” (2005).
[100] Papieska Komisja do spraw Kościelnych Dóbr Kultury, Duszpasterska funkcja archiwów kościelnych. List okólny do Biskupów Diecezjalnych (1997); taż, Biblioteki kościelne w misji Kościoła (1994), pkt. 4.3, 4.5.
[101] Taż, List okólny do Biskupów Diecezjalnych dotyczący formacji przyszłych kapłanów w dziedzinie kościelnych dóbr kultury (1992).
[102] Przez brakowanie dokumentów należy rozumieć wydzielanie materiałów archiwalnych niezasługujących na trwałe przechowywanie w celu przekazania ich do zniszczenia.